9 Mart 2009 Pazartesi

KKTC'de Vergi Dışı Ekonomi

Vergi dışı ekonomi, yasal olan ve yasal olmayan yollardan verginin ödenmemesine yönelik eylem ve işlemleri ifade etmektedir. Yani; “vergi dışı ekonomi” kavramı ; hem kayıtlı ve hem de kayıt dışı ekonomide vergi dışı kalan ekonomik faaliyetleri ve bu faaliyetlerin dolayısıyla devletin uğramış olduğu vergi kaybını ifade etmektedir.

Devlet açısından vergi kaybı devlet gelirlerinin azalması anlamına gelir. Devletin vergi gelirlerinin azalması ise sürekli artış eğiliminde olan kamu harcamalarının finansmanı sorununu gündeme getirir. Vergi gelirleri, kamu harcamalarını karşılamakta yetersiz kalınca bütçe açıkları sorunu gündeme gelir.

Bütçe açıklarının finansmanı ise ya mevcut vergi oranlarının artırılmasını ya da yeni ve/veya ek vergi ve benzeri mali yükümlülükler getirilmesi sonucunu doğurur. KKTC'de vergi dışı ekonominin ortaya çıkmasının bir değil, birden fazla nedeni vardır. İlk olarak, ekonomik ve mali nedenler. Ağır vergi yükü, işsizlik ve gelir dağılımındaki adaletsizlik, vergi imtiyazları (istisna ve muafiyetler), kamusal regülasyonlar, devlet yönetimindeki israf ve savurganlıklar vbg. nedenler. İkinci olarak, idari ve hukuksal nedenler.

Adalet ve yargı sisteminin iyi işlememesi, kamu kurumlarına olan güvenin azalması, vergi sistemindeki karmaşıklık, vergi denetimindeki yetersizlik, vergi suç ve cezalarının caydırıcı olmaması vesaire nedenler.Üçüncü olarak, sosyal ve psikolojik nedenler.

Vergi ahlakının bozulması, vergi bilincinin yerleşmemiş olması, eğitimsizlik. Son olarak, siyasal nedenler. Merkeziyetçilik, siyasal istikrarsızlık, bürokratizm, siyasal yozlaşmaların yaygın olması, vergi yasalarının çok sık değişmesi, çıkar gruplarına sağlanan imtiyazlar vesaire nedenler vergi dışı ekonominin genişlemesinde etkili olan diğer faktörlerdir.

Yukarda yapılan dörtlü sınıflandırma” çok kesin bir ayırım olarak yorumlanmamalıdır. Örneğin, siyasal nedenler arasında yer verilen“mali aflar”, ekonomik ve mali nedenler arasında da yeralabilir. Aynı şekilde, vergi istisna ve muafiyetleri hem ekonomik ve mali nedenler arasında, hem de siyasal nedenler arasında gösterilebilir.

Vergi imtiyazları; kanaatimizce, çıkar ve baskı gruplarının siyasal iktidar ve bürokrasi ile olan lobicilik faaliyetleri sonucunda ortaya çıktığından, aynı zamanda siyasal bir neden olarak değerlendirilebilir.

KKTC’de vergi dışı piyasa ekonomisinin daraltılması ve asıl amaç olarak tamamen ortadan kaldırılması için:
  • Vergi sistemi yeniden yapılandırılıp reforma tabi tutulmalıdır;
  • Vergi sistemi “basitlik”, “adalet”, “genellik”, “tarafsızlık”, “etkinlik”, “istikrar”, “öngörülebilirlik” gibi temel vergileme ilkelerine aykırı düşmeyecek şekilde oluşturulması gerekmektedir;
  • Vergi oranları düşürülmeli ve vergi yükü azaltılmalıdır;
  • Vergi bürokrasisi azaltılmalı ve vergi yönetiminde toplam kalite yönetimi uygulanmalıdır;
    Vergi denetimlerinde etkinlik sağlanmalıdır; Vergi suç ve cezaları ile ilgili yasaları iyi düzenlenmelidir;
  • Vergi yönetiminde yeni enformasyon teknolojilerinin kullanımı yaygınlaştırılmalıdır;
  • Vergi kaçakçılığı ve kara para ekonomisi ilişkileri hakkında ihbarda bulunanlar korunmalı ve ödüllendirilmelidir;
  • Vergi Ombudsman Büroları oluşturulmalı;
  • Toplumda “vergi bilinci” yerleştirilmelidir;
  • Mali müşavirlik ve muhasebecilik mesleğini yapan kişi ve kurumların uyması gereken ilkeler ve kurallar mutlaka bir yasa içerisinde düzenlenmelidir.
Devlet yöneticilerinin “har vurup, harman savurdukları”, vatandaşların vergi olarak ödedikleri paraları doğru yerlere harcamadıkları, rüşvet, zimmet, yolsuzluk gibi olayların çok yaygın olduğu bir toplumda “vergi ahlakı”nı tesis etmek kolay değildir. Ülkede; vergi bilinci ve vergi ahlakından önce, devlet yönetiminde ahlakın ve sosyal sorumluluk bilincinin yerleştirilmesi gerekmektedir.

28.09.2007