Hile ve Suistimal

NEDENLER, SONUÇLAR VE ÖNLEMLER

Banka hilelerinin en önemli sonucu müşteri güveninin kaybolmasıdır. Banka hileleri, bankaların büyümesini tehlikeye atmakta, fon sahiplerinin mevduatlarını kaçırmakta, bankaların sermaye tabanını eritmekte, sonuçta gelir, müşteri ve itibar kaybı yer almaktadır.

Hilenin neden olduğu kayıplar, Kurum itibarını ve markasını olumsuz yönde etkiler ve Bankacılık mevzuatına uyum gittikçe zorlaşır. Bankacılık hilelerinin temel nedenleri arasında şunlar yer almaktadır:

1. Yetersiz iş eğitimi,
2. Personel üzerinde aşırı iş yükü,
3. Yoğun rekabet ve agresif pazarlama eğilimleri,
4. Yasa ve düzenlemelerine “düşük” uyum düzeyi,
5. Yetersiz iç kontrol ve risk yönetim sistemleri,
6. Kontrol ve risk farkındalığının içselleştirilmesinde yaşanan sorunlar,
7. Görevli personelin yolsuzluğa eğilimli olması,
8. Uygunsuz İK ve istihdam politikaları.

Bankacılık mevzuatı açısından, hilenin yapılmasının ana nedeni, görevli personel tarafından yerleşik (dahili) sistem ve kurallara uyulmasında yaşanan "gevşeklik veya ihmâl" olarak değerlendirilmektedir. Bu konuyu biraz daha detaylandırmak gerekirse:

• Kayıtsızlık ve bilgi açığı/farkındalığı ise, kurallara uymamanın iki temel nedeni durumundadır. Rekabet etme zorunluluğu ise gelenekselleşmiş ve sınanmış sistem ve kuralların gevşetilmesine neden olmuştur. Yoğun rekabet, görevli banka çalışanlarını gevşetilmiş sistem ve kurallar ile çalışmaya zorlamıştır. Sistemin gevşetilmesine ve kuralların esnetilmesini fark eden "etik dışı" banka içi ve dışı hilekarlar bu durumu kötüye kullanabilmektedir.
• Yetersiz (niteliksiz ve deneyimsiz) insan gücü (personel) bankaya iş planlaması ve görevlerin dağıtımında sorunlar çıkarmakta ve bu durum bankanın günlük işlemlerinde hilekarlar tarafından kötüye kullanılabilmektedir.
• Yetersiz iç kontroller banka çalışanı, müşterisi ya da müşterisi olmayanlar tarafından kötüye kullanılabilecek bir zayıflık oluşturmaktadır.
• Banka çalışanlarının bankacılık faaliyetlerinin hem teorik, hem de teknik yönleri konusunda yeterli biçimde eğitilmemesi ya da sürekli eğitimden geçirilmemesi bankaların genel olarak performansını düşürmekte ve bu da hilekarlar tarafından kolaylıkla kötüye kullanılabilecek bir "kontrol ortamı" yaratmaktadır.
• Hesapların ve defterlerin düzenli biçimde tutulmaması ve dönemsel hesap mutabakatlarının yapılmaması, özellikle banka çalışanları tarafından kötüye kullanılabilmektedir.
• Hile risk faktörleri arasında, anne-babalardan çocuklara “kalıtım yoluyla geçen özellikler”,
• Banka personelinin payına düşen “ücret” ve “benzeri ödemelerin” yetersiz düzeyde olması,
• Hileli bir şekilde el konulan malların paraya çevrilmesinin hızlı ve kolay olması. 
• Konulan ilke ve kurallara uyulmamasının cezasız ve yaptırımsız kalması.
• Banka varlıklarını ve çıkarlarını korumakla görevli olan ilişkili kurumların gizlice anlaşması.
• Olumsuz çalışma koşulları.
• Çalışanların yoksul ve sadakatsiz olması gibi diğer önemli nedenler vardır.

Hilenin yol açtığı kayıplar sadece finansal nitelikte olmayıp "itibar" ve "güven" kaybı nedeniyle düşen satışlar ve dahili huzursuzluklar da bu kapsamda değerlendirilmesi gerekmektedir.

Kredi Hilelerinin Nedenleri

1. Kurumsal yönetim yapısının yetersiz bir düzeyde tasarlanması ve uygulanması,
2. Kurumsal yönetim sistemlerinin doğru düzgün çalışmaması,
3. Kredilerle ilgili entegre sistemin olmaması,
4. Kredi analiz, derecelendirme ve uyarı sistemlerinin yetersiz kalması,
5. Kredilerle ilgili verilerin yetersiz ya da amaca uygun bir düzeyde olmaması,
6. Etkin iç/dış denetim personel yokluğu ya da eksikliği,
7. Üst-orta kademe yöneticilerin sık sık değişmesi (hızlı devir),
8. Önemli denetim ve finans görevlerine niteliksiz/tecrübesiz personel atanması,
9. Müşterilerin istenen bilgi ve finansal tabloları sağlamakta gönülsüz olması ile fiktif veya çelişkili veriler sunması gibi nedenler (faktörler) vardır.

İster anlayın, ister anlamayın; ister uygulayın ister uygulamayın; ister uyuyun, ister uyumayın; ister oynayın, ister oynamayın..... İnsanın doğası hile ve suistimallere çok yakındır.

Hile ve suistimaller, gizlilik ve gizlenme üzerine kuruludur. İç kontrol boşluklarını her zaman suistimaller doldurur düşüncesiyle, hile ve suistimal ile mücadelede Bankalar (Kurumlar) için önerilebilecek en temel reçete aşağıda belirtilmektedir;

1. Bankacılık kontrol tanım ve uygulamalarını iyice anlamak ve bunları iş süreçlerine yerleştirmek,
2. Yönetimin hile ve suistimallere karşı tutumu, geri bildirimi ve bu konudaki iletişimi ve kurum içinde politika belgelerini oluşturmak,
3. Güçlü ve yeterli bir iç kontrol sistemine sahip olmak,
4. Görevler ayrılığı kuralına göre iç kontrolleri işlevsel faaliyet alanlarına doğru bir şekilde yerleştirmek,
5. Tüm alan ve faaliyetlerde mutlak suretle, veri girişini yapan, veriyi onaylayan, çıktının sayısını, kalitesini ya da performansını kontrol eden, mutabakatı sağlayan kişileri ayrı ayrı görevlendirmek (Diğer bir ifadeyle, işi baştan sona tek bir kişinin yetki ve sorumluluğuna bırakmamak),
6. Personel sayısı yetersizliği nedeniyle görevler ayrılığı uygulamasında sorun yaşanmasını engellemek,
7. Kritik öneme sahip faaliyetleri ve görevleri öncelikli olarak belirlemek ve bu görevlerin ayrıştırılmasına özen göstermek,
8. Kurum çalışanlarını (kuruma yakın tedarikçileri) yakından tanımak,
9. Mutabakatlar, habersiz teftişler yine suistimaller için caydırıcı kontrol ve uygulamalar yaratmak,
10. Tüm işlerin detaylı şekilde tanımlanmış ve dokümante edilmiş olması ve işlerde belirli zamanlarda rotasyonların yapılmasını sağlamak.
11. Risk değerlendirme, hile ve suistimalle mücadelenin vageçilmez bir unsurudur. Kurum içinde tüm karar ve faaliyetlere ilişkin süreçler üzerinde yapılacak sürekli risk değerlendirme ve izleme çalışmaları ile kontrol boşluklarını kapatmak,

Doğru yer ve zamanda, doğru kontroller, hile ve suistimalleri önemli ölçüde azaltmada veya meydana gelmiş bir suistimali tespit ederek kayıpları azaltmada önemlidir. 

Hiçbir zaman risk ve kayıplar "sıfır" olmaz. İşin de en derin (en kritik) ve en geniş boynuzlu doğası da işte budur.  Hile ve suistimal ile mücadelenin en zor yanı, suistimalin insan davranışından kaynaklanıyor olmasıdır. İster anlayın, ister anlamayın; hile ve suistimalin bir şekli ya da kimliği yoktur. Bunlar değişik yer ve zamanda önünüze çıkabilir...Peki bu konuda ne yapılmalıdır?

BANKACILIK KONTROL STANDARTLARI (KURMAK, İŞLETMEK VE YÖNETMEK, TASARLAMAK VE UYGULAMAK)

İç Kontrol Sisteminin Amacı:

1. Banka varlıklarının korunması,
2. Faaliyetlerin etkin ve yeterli bir şekilde Yasa ve ilgili diğer mevzuata, banka içi politika ve kurallara ve bankacılık teamüllerine uygun olarak yürütülmesi,
3. Muhasebe ve raporlama sisteminin güvenilirliğini, bütünlüğünü ve bilgilerin zamanında elde edilebilirliğini sağlamak,
4. Hile ve suistimal ile mücadelede yardımcı olmaktır.

KONTROL SİSTEMİ (KONTROL STANDARTLARI)

Kontrol ortamı, iç kontrolün diğer unsurlarına temel teşkil eden genel bir çerçeve olup, kişisel ve mesleki dürüstlük, yönetim ve personelin etik değerleri, iç kontrole yönelik destekleyici tutum, mesleki yeterlilik, organizasyonel yapı, bilgi teknolojileri, insan kaynakları politikaları ve uygulamaları ile yönetim felsefesi ve iş yapma tarzına ilişkin bileşenleri kapsar.

A. KONTROL ORTAMI STANDARTLARI

Standart-1: Etik Değerler ve Dürüstlük

Standart-2: Misyon, Organizasyon Yapısı ve Görevler

Standart-3: Personelin Yeterliliği ve Performansı

Standart-4: Yetki Devri 

B. RİSK DEĞERLENDİRME STANDARTLARI

Standart-5: Planlama, Programlama ve Uygulama

Standart-6: Risklerin Belirlenmesi,Değerlendirilmesi,İzlenmesi ve Raporlanması

C. KONTROL FAALİYETLERİ STANDARTLARI

Standart-7: Kontrol Stratejileri ve Yöntemleri

Standart-8: Prosedürlerin Belirlenmesi,Belgelendirilmesi ve Güncellenmesi

Standart-9: Görevler Ayrılığı

Standart-10: Hiyerarşik Kontroller

Standart-11: Bilgi Sistemleri (BT) Kontrolleri

Ç. BİLGİ VE İLETİŞİM STANDARTLARI

Standart-12: Bilgi Güvenlik ve İletişim

Standart-13: Raporlama

Standart-14: Kayıt ve Dosyalama Sistemi

Standart-15: Hile/Usulsüzlük ve Yolsuzlukların Bildirilmesi

D. İZLEME STANDARTLARI

Standart-16: İç Kontrollerin İzlenmesi ve Değerlendirilmesi

Standart-17: İç Denetim Sistemi ve İç Denetim Faaliyetleri


Hileyi büyük bir orman gibi düşünmek gerekmektedir. Çünkü hilenin içinde ayni zamanda; “kasıt”, “hata”, “yarar sağlama”, “haksız kazanç”, “görev ihmali”, “bilerek görmezden gelme”, “uyumsuzluk”, “anlamsız işlem ve ilişkiler” gibi bileşenler vardır.

Hile en çok tesadüfle ve ihbar sonucu ortaya çıkar. Ancak, hile belirtileri dediğimiz olayları, çalışanların tümünün bilmesi gerekir ki, bir belirti ile karşılaşıldığında tepkisini koyup denetim mekanizmasını harekete geçirsin. Hilenin ortaya çıkmasında herkese görev düşer. Bu nedenle, hileyi ortaya çıkarmak yalnızca hile denetçilerinin görevi değil, kurum içinde çalışan herkesin görevidir. Kurum içinde etkin ve verimli çalışan eğitim ve personel yetkinlik modeli çok önemlidir.

Diğer Önemli Konular:

1. Hile en çok "tesadüfle" ve "ihbar sonucu" ortaya çıkar.
2. Ekonomik kriz ortamlarında yapılan hileler normal ekonomik dönemlere kıyasla daha fazladır.
3. Hilenin özünde güven vardır çünkü güven başladığında (güven pozisyonununa geçildiğinde) hile ile ilgili fırsat en uygun zamanda yakalanır (Güven ver- Fırsat yakala gibi). Yani, güven yoksa, hile de yoktur veya hile çok daha azdır. 
4. Güvenmek bir işlem değil bir duygudur. Şirketlerde; güven ama kontrol et, güven ama incele denilen bir süreç var ki, bunu şirket yöneticileri pek de iyi beceremiyor.
5. Fırsat, baskı ve ihtiyaç gibi bileşenler hile eylemi gerçekleştirmede çok önemlidir. Haklı gösterme de bu zincirin önemli bir noktasıdır.
6. Hile ile ilgili mücadelede "bilinç" ve "farkındalık" konusu çok daha önemli. Bir çürük elma bile sepeti bozabilir.
7. Son Söz: Dünü Anla, Bugünü Değerlendir, Geleceği Planla ve Denetle. Oku, Anla, Uygula, Geliştir ve Değişkenleri Yakından Takip Et. 
8. Merak etmeyin. Hile günün birinde orada bir yerde rasgele önünüze çıkacaktır.
9. Tecrübeler,Teoriye; Teoriler, Eyleme dönüşür.

KEDİYİ BASTILAR

"Hile eylemine karşı hiç kimsenin elinde sihirli değnek yoktur".